De Amsterdamse Leidsestraat: van pelgrimspad tot luxe winkelstraat

In het programma De verdwenen stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Amsterdam om te kijken hoe die in de loop van de tijd is veranderd. Deze keer zijn we in de Leidsestraat. Een onverhard pad naar het centrum van de stad groeide vanaf de zeventiende eeuw uit tot een belangrijke winkelstraat. Niet veel Amsterdammers zullen het weten, maar in de dertiende eeuw was de Leidsestraat nog helemaal geen straat, maar een pad. Een pad dat werd gebruikt door pelgrims die van buiten de stad kwamen, opweg naar de kapel waar Het mirakel van Amsterdam werd herdacht. Het Middeleeuwse mirakel draaide om een hostie. Een zieke man had overgegeven, maar de hostie die hij had gekregen bleef boven het vuur zweven. De geboorte van een mirakel. "De huidige stille omgang, iets uit de vorige eeuw", zegt historicus Clé Lesger, "is zeg maar een herneming van dat Middeleeuwse mirakel." Drukte Pas halverwege de zeventiende eeuw werd de Leidsestraat ook echt een straat. De grens werd tijdens de vierde stadsuitbreiding verlegd van het Koningsplein, waar de Heiligewegspoort stond, naar het Leidseplein, waar de Leidsepoort kwam te staan. "Dan is ook het moment", vertelt Lesger, "dat er een Leidstraat ontstaat, die van de nieuwe stadspoort voert naar de binnenstad." De Leidsestraat is nu een drukke straat, maar dat was het eigenlijk al vanaf het begin. "Bij de aanleg in de zeventiende eeuw hebben ze de bruggen zo breed gemaakt dat twee wagens elkaar konden passeren. Dit was echt een doorgangsstraat en dus een geweldige locatie voor winkels." Tekst gaat verder onder de foto. Een van die winkels was Maison De Meijere, een deftig Amsterdams modehuis. Honderdtwintig jaar geleden gevestigd in de Leidsestraat op de huisnummers 11, 13 en 15.  "Ze begonnen ooit als een kleine garen- en lintenwinkel in de Jordaan", weet  Marit Eisses, die een boek schreef over dit modehuis. "In 1872 kwamen ze hier in de Leidsestraat. Eerst in pand nummer 11, later hebben ze pand 13 en 15 erbij gekocht. Zo hebben ze het kunnen uitbreiden voor een, voor die tijd, hele grote winkelzaak." Het familiebedrijf werd al die jaren geleid door de dames De Meijere. De winkel ging drie generaties over van moeder op dochter. Dat was heel bijzonder voor die tijd. Tekst gaat verder onder de foto.  Winkelen in die tijd was totaal anders dan nu, weet Marit Eisses. "Waar je nu als klant binnenloopt, door de rekken snuffelt en zelfstandig kan passen, werd je vroeger in de winkel geholpen. Je kwam binnen en werd door de winkelier onthaald. Die vroeg aan jou wat je wilde zien. Dat werd dan uit kasten, lades en dozen gehaald." "In het begin verkochten ze vooral stoffen. In die tijd werd vrouwenkleding eigenlijk altijd op maat gemaakt. Dat kon ook niet anders want het lijfje van vrouwenkleding was heel nauwsluitend, dat moest precies op het lichaam passen. En de rokken liepen tot op de grond." Bij De Meijere verkochten ze later japonnen in dozen, dat was toen heel modern. Eisses: "Vroeger moest je als klant alles bij elkaar zoeken: je moest de buitenstof en de voering zoeken, de garen en eventuele versieringen. Met de japonnen in dozen werd voor jou een pakket samengesteld. Dan kon je dat zelf door je naaister tot jurk laten maken, volgens een prentje dat erbij zat." Tekst gaat verder onder de foto.  De eerste helft van de negentiende eeuw was voor Amsterdam een periode van crisis en armoede en geringe koopkracht. Maar in de tweede helft van de negentiende eeuw gaat dat veranderen. Historicus Lesger: "De bevolking groeit sterk, de koopkracht groeit sterk en dat betekent dat er een groeiende vraag is naar consumptiegoederen. Dat is voor sommige ondernemers een stimulans om het bedrijf anders aan te pakken. Dan moet je vooral denken aan schaalvergroting." Luxe winkels "Een mooi voorbeeld van schaalvergroting in een straat als deze is het gebouw van Metz. Een groot winkelbedrijf, wat niet toevallig op de hoek van een gracht zit. Dat zijn de zichtlocaties. Dit gebouw kan je van alle kanten zien. Midden in een straat zou het veel minder opvallen. Hier zie je dat schaalvergroting een belangrijke rol gaat spelen." De Leidsestraat wordt ook steeds meer een straat met luxe winkels. Dat heeft te maken met de aanleg van het Vondelpark in 1864. Rondom park worden huizen gebouwd voor de elite. De verkoop van de grond aan particulieren moest de aanleg van het park mede mogelijk maken. De Leidsestraat wordt dan de verbinding tussen die elitebuurt en het stadscentrum. En dat heeft weer grote invloed gehad op het soort winkels dat zich in de straat vestigt.  Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad Amsterdam. De afleveringen over Haarlem kun je hier terugkijken.