Eeuwenoud topstuk Amsterdam Museum weer zo goed als nieuw op reis

Het Amsterdam Museum heeft tijdelijk onderdak gevonden aan de Amstel terwijl het historische Burgerweeshuis wordt gerenoveerd. Ondanks de verhuizing blijft het museum een podium voor de verhalen van de stad. In deze aflevering van Een museum voor Amsterdam volgen we de restauratie van het schilderij Koppertjesmaandag, dat een van de topstukken is op een tentoonstelling in Duitsland.  Maar liefst zestig objecten uit de collectie van het Amsterdam Museum gaan naar het Städel Museum in Frankfurt voor de tentoonstelling Rembrandts Amsterdam. Gouden tijden?  "Het is natuurlijk uitzonderlijk dat er zestig objecten uit onze collectie naar één andere plek gaan", zegt Judith van Gent, hoofd collecties van het Amsterdam Museum. "Normaal hebben we ongeveer zestig aanvragen per jaar. Dat kan variëren van een kleine penning tot een groot schilderij."    Tekst loopt door onder de afbeelding. Als er een verzoek wordt gedaan tot bruikleen, wordt eerst gekeken of het museum het stuk zelf niet op zaal heeft hangen. Vervolgens moet bepaald worden of het object wel in staat is om op reis te gaan. Voordat daarover een positief advies kan worden gegeven, maakt een restaurator eerst een conditierapport. Soms wordt dan besloten dat het object eerst gerestaureerd moet worden. Dat gebeurde ook bij het schilderij Koppertjesmaandag van Adriaen van Nieulandt uit 1633.  Tekst loopt door onder de afbeelding. Koppertjesmaandag is in de loop der eeuwen verschillende keren onder handen genomen; de laatste keer was in 1968. Iedere keer met de beste bedoelingen, maar niet altijd volgens de standaarden zoals restaurator Kathrin Kirsch die nu hanteert. NH komt langs als de maanden durende restauratie halverwege is. Kathrin heeft eerst, voor zover mogelijk, alle eerdere ingrepen aan het schilderij verwijderd. Het ziet er vreselijk uit en als leek heb je het idee: dit komt nooit meer goed.    Tekst loopt door onder de afbeelding. "Het is best erg, ja", beaamt Kathrin Kirsch. "Maar dat is ook wel gebruikelijk wanneer je een schilderij schoonmaakt, dat al meerdere restauraties heeft ondergaan. Dan kom je beschadigingen tegen."  Maar deze beschadigingen zijn niet mals. Na het schoonmaken kwam op sommige plekken het doek zelfs tevoorschijn. Kirsch: "Wat de oorzaak van deze beschadigingen zijn, weet ik niet. Misschien is het waterschade geweest of was het doek opgerold." Ook de lucht blijkt niet origineel en deels overgeschilderd door een collega van Kirsch uit lang vervlogen tijden. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de figuren die (deels) zijn verdwenen of overgeschilderd. "Het is soms een beetje puzzelen. Wat is wanneer gebeurd en waar kijken we naar." Eerdere restauratoren gingen anders te werk. "Ze keken er anders naar", zegt Kirsch. "Ze wilden het weer mooi maken. Wij gaan nu heel minimalistisch te werk. We kijken meer naar het origineel. Zo'n lucht zou ik nooit zo doen. Dat is tegen mijn ethiek."   "Maar er zijn gelukkig nog zulke mooie details en kleuren. Het meest belangrijke van het schilderij is nog best in goeden doen." Tekst loopt door onder de afbeelding. Frankfurt Ruim een half jaar later zijn we terug in het restauratieatelier. Kathrin heeft haar monsterklus geklaard. Het werk van Van Nieulandt ziet er weer uit alsof het net is geschilderd in plaats van vierhonderd jaar geleden. "Het was de afgelopen acht weken nog heel hard werken", vertelt Kathrin. Ze laat een aantal details zien: figuren en paarden die ooit werden overschilderd, maar nu weer zijn zoals Adriaen van Nieulandt ze ooit heeft bedoeld. Koppertjesmaandag is nu helemaal klaar om tentoon te worden gesteld. Dat is maar goed ook, want de transporteurs staan inmiddels klaar om het werk te kisten en naar Frankfurt te brengen. Kijk hier voor meer afleveringen van Een museum voor Amsterdam