Zorgen onder Amerikaanse onderzoekers: "Trump perkt academische vrijheid in"

Een Amsterdams onderzoeksinstituut krijgt telefoontjes van Amerikaanse academici of ze in aanmerking komen voor studiebeurzen die normaal zijn voorbehouden aan onderzoekers uit dictatoriale landen. Volgens onderzoeksinstituut NIAS is het symptomatisch voor de paniekerige stemming die momenteel onder Amerikaanse onderzoekers heerst. Verdrietig. Onwerkelijk. Hopeloos. Amerikaanse onderzoekers aan het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) maken zich grote zorgen over de ontwikkelingen van het academisch klimaat in hun thuisland.  "Dit is ongekend", zegt Mita Choudhury, professor geschiedenis aan Vassar College in de staat New York. Ze woont en werkt op dit moment in Amsterdam, om bij het NIAS aan een boek te werken over misbruik binnen de Franse katholieke kerk in de zeventiende eeuw. Macht van het decreet In Choudhury's onderzoek staan trauma en slachtofferschap centraal. Studiebeurzen met deze thema's worden sinds enkele weken automatisch opgemerkt door een algoritme, om door medewerkers van de National Science Foundation (NSF) te worden doorgelicht.  Ook lopende academische studies waarin vaak woorden als 'diversiteit', 'gender' en 'intersectionaliteit' worden gebraakt, worden door medewerkers van de NSF gecheckt om te kijken of ze niet ingaan tegen decreten van Donald Trump. Het gaat bijvoorbeeld om diens decreet dat er niet meer dan twee genders zijn en het terugdraaien van diversiteitsinitiatieven. Ook krijgen veel Amerikaanse universiteiten te maken met bezuinigingen van de federale overheid. "Van de 1,2 miljard dollar die onze medische school krijgt voor studiebeurzen komt 700 miljoen van het National Institute of Health", vertelt Sharon Rose, professor linguïstiek aan de University of California in San Diego. "Door de bezuinigingen zou dat met 300 miljoen worden teruggebracht." Voorlopig neemt de University of California geen nieuwe onderzoekers meer aan. Ook Rose werkt op dit moment aan het NIAS aan haar onderzoek. De situatie in Amerika maakt haar onrustig, zegt ze. "Er zijn collega's bezig met uit te zoeken hoe ze kunnen vertrekken uit Amerika." En dat blijft niet bij woorden alleen, stelt Choudhury. "Kijk maar naar Timothy Snyder, een expert op het gebied van autoritarisme en Oekraïne." Snyder, een auteur van meerdere internationale bestsellers, maakte vorige week bekend het prestigieuze Yale University te verruilen voor een universiteit in het Canadese Toronto. Twee andere Yale-collega's gaan met Snyder mee naar Canada. NIAS-directeur Jan Willem Duyvendak weet niet wat hij meemaakt. "Ik heb zelf een aantal jaren gewerkt in Amerika, aan universiteiten in San Francisco, Berkeley en New York. Het zijn collega's van toen die zich nu bij ons melden." Bijvoorbeeld of ze in aanmerking komen voor het NIAS-programma Safe Haven. Dat werd opgezet om onderzoekers uit Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne te steunen, maar staat sinds twee jaar open voor bedreigde onderzoekers uit de hele wereld. Van nul naar tientallen Hoeveel Amerikanen over Safe Haven informeerden vóór Trump weer president werd? "Nul", zegt Duyvendak. "Dat is ook zo veelzeggend. We hebben nu tientallen telefoontjes gehad van mensen die vroegen 'kom ik in aanmerking?' Zij snappen ook dat de beurs is bedoeld voor mensen die eigenlijk uit een oorlogsgebied komen. Maar ze vallen voor een deel wél onder de criteria." Of de geïnteresseerden zich ook daadwerkelijk zullen aanmelden voor een beurs van Safe Haven, kan de directeur niet inschatten. Het doet Duyvendak veel om bevriende wetenschappers in paniek te zien. "Bijna iedere dag is er wel een nieuw incident, een nieuwe maatregel. Politici die zeggen rond welke thema's ze mogen werken, welke termen ze mogen gebruiken, syllabi - de teksten die ze lezen - worden gescreend op bepaalde woorden." Hij zucht. "Er werd gezegd dat woke een bedreiging was voor het onderwijs. Ik denk we totaal verkeerd hebben ingeschat waar de bedreiging voor academische vrijheid écht vandaan komt - van radicaal rechts."